Taboe op ambtelijke fusie moet doorbroken

Per 1 januari 2015 heeft de gemeente Dantumadiel een overeenkomst gesloten met de omliggende gemeenten Dongeradeel, Ferwerderadiel en Kollumerland c.a. over een ambtelijke fusie (DDFK). Onlangs besloot de gemeenteraad echter niet in te stemmen met een voorstel om ook bestuurlijk te gaan fuseren. Sinds die tijd stevent de gemeente af op een “staatsrechtelijk gedrocht” (Hans Engels, hoogleraar RUG). Toch durft niemand in Dantumadiel de ambtelijke fusie openlijk ter discussie te stellen. Hoe komt dat?

Ambtelijke fusie buitengewoon bezwaarlijk

Het zou kunnen zijn dat de Dantumadielse raadsleden denken dat het wel mee zal vallen met dat “staatsrechtelijk gedrocht”. Dat Dantumadiel verplicht zou worden ambtenarendiensten in te huren bij de buurgemeente DFK, waarom zou dat een probleem zijn? Niet iedereen lijkt het bezwaarlijke daarvan in te zien.

De bezwaren zitten hem in drie dingen: in de zeggenschap, in de kosten en in de kwaliteit.

Eerst de zeggenschap. Alle ambtenaren van de gemeente Dantumadiel gaan straks over naar de DFK-gemeente. De gemeente Dantumadiel heeft dan niets meer over hen te zeggen. De gemeente heeft niets meer te zeggen over de mensen die haar beleid uitvoeren. Dat geeft al een vervelend gevoel, want als er iets misgaat, kun je niet direct ingrijpen. Maar nog erger is dat de gemeente ook niets meer te zeggen heeft over de mensen die haar beleid ontwikkelen. In de praktijk zal het beleid van Dantumadiel ontwikkeld worden door dezelfde mensen die ook het beleid van de DFK-gemeente ontwikkelen. Je kunt op je vingers natellen dat die het beleid van Dantumadiel zullen proberen te sturen in de richting van het DFK-beleid. Dat is voor hen veel makkelijker. Maar dan komt er van een eigen Dantumadiels beleid natuurlijk niet veel terecht. Nogal bezwaarlijk! Daarvoor is Dantumadiel niet zelfstandig gebleven.

Bij de behandeling van het herindelingsvoorstel zei CDA-fractievoorzitter Jan Jitse Visser: “It klinkt hurd, mar Dantumadiel bestiet net mear”. Hij had gelijk. Als de ambtelijke fusie doorgaat, bestaat Dantumadiel eigenlijk niet meer. Voor hem was dat reden om dan ook maar gelijk voor een herindeling te zijn. Voor SGP Dantumadiel is het reden om ook de ambtelijke fusie ter discussie te stellen en liefst zo snel mogelijk te beëindigen.

Dan de kosten en de kwaliteit. Dantumadiel zal straks alles moeten inkopen bij de DFK-gemeenten. Het kan niet anders of dat wordt een duur verhaal. Als het over de prijs gaat, hebben de DFK-gemeenten er alle belang bij om zeker niet te weinig te vragen. Zij zitten er tenslotte voor hun eigen burgers en niet voor die van Dantumadiel. En de DFK-gemeente is al arm genoeg. Bovendien, al zouden ze te veel vragen, dat doet hen geen enkel kwaad. Dantumadiel kan toch niet weg. Voor de kwaliteit geldt ongeveer hetzelfde. De DFK-gemeenten hebben er geen enkel belang bij om Dantumadiel goed te bedienen. Dantumadiel kan toch niet weg. Daar zit hem de crux: Dantumadiel kan toch niet weg. Door de gedwongen winkelnering heeft Dantumadiel geen enkele onderhandelingspositie en kunnen de DFK-gemeenten doen wat ze willen. Nogal bezwaarlijk!

In een interview voor Omrop Fryslân liet Jelle de Vries, voorzitter van de ambtelijke fusieorganisatie, weten bereid te zijn met Dantumadiel het gesprek aan te gaan over de ambtelijke fusieovereenkomst. Desgevraagd zei hij dat ook de ‘gedwongen winkelnering’ niet onbespreekbaar was. Echter, een enkele dag later al lieten de colleges weten dat de ambtelijke fusie gewoon door zou gaan…

Ambtelijke fusieovereenkomst moet bespreekbaar zijn

De ambtelijke fusie is kennelijk nog steeds onbespreekbaar. Hoe komt dat?

Het zou kunnen zijn dat de Dantumadielse raadsleden denken dat de gemeente aan de ambtelijke fusieovereenkomst gebonden is en dat die overeenkomst niet veranderd kan worden, met andere woorden dat het een soort Wet van Meden en Perzen is. De Dantumadielse raadsleden vinden het belangrijk betrouwbaar te zijn. Hebben zij gezworen tot hun schade, evenwel veranderen zij niet (Ps. 15 : 4). Dat siert hen. Maar is het werkelijk zo dat de gemeente aan de ambtelijke fusieovereenkomst gebonden is?

SGP Dantumadiel vindt dat de ambtelijke fusieovereenkomst op zijn minst bespreekbaar moet zijn. Voor Dantumadiel zijn daarvoor redenen te over. De ambtelijke fusieovereenkomst is overduidelijk niet in het belang van Dantumadiel. Een heroverweging van de ambtelijke fusieoverenkomst is voor Dantumadiel bittere noodzaak. Tegelijkertijd is het ook voor de DFK-gemeenten van belang dat ook Dantumadiel zich in de overeenkomst kan vinden. We gaan ervan uit dat de DFK-gemeenten Dantumadiel beschouwen als samenwerkingspartner en niet als melkkoe. Als dat zo is, dan hebben de DFK-gemeenten er belang bij dat de samenwerking voor Dantumadiel niet onredeljk bezwarend is. Een goede samenwerking levert voor beide partijen voordeel op. Anders heeft het geen enkele kans van slagen. Dat was ook de houding van Dhr. de Vries in zijn interview met Omrop Fryslân.

Afspraak is afspraak, zo klinkt het met enige regelmaat in Dantumadiel. SGP Dantumadiel zal de laatste zijn om daar wat aan af te doen. Maar tegelijkertijd geldt dat een afspraak ophoudt een geldige afspraak te zijn als de afspraak van een van beide kanten zodanig geschonden is dat er sprake is van wanprestatie. Wij zijn geen jurist en we hopen ook niet dat het juristenwerk wordt. Maar wel is duidelijk dat er ook juridisch voor Dantumadiel mogelijkheden liggen om de ambtelijke fusieovereenkomst aan te vechten. De overeenkomst had moeten leiden tot een ambtelijke fusie per 1 januari 2016. Die datum is niet gehaald. De ambtelijke fusie had geëvalueerd moeten worden vóór 1 april 2016. Een evaluatie heeft nog niet plaatsgevonden. Een eventueel herindelingsbesluit zou pas genomen worden na evaluatie van de ambtelijke fusie. De DFK-gemeenten hebben inmiddels al besloten tot een herindeling, nog voordat überhaupt van een ambtelijke fusie sprake is.

Kortom, ook juridisch zijn er naar onze mening genoeg redenen om over de ambtelijke fusieovereenkomst in gesprek te gaan. Nog afgezien van het al eerder genoemde onredelijk bezwarende karakter ervan. En nog afgezien van de wat ons betreft dubieuze totstandkomingsgeschiedenis van de overeenkomst.

Dantumadiels coalitieakkoord nodig aan heroverweging toe

Maar op beëindiging van de ambtelijke fusieovereenkomst lijkt in Dantumadiel nog steeds een taboe te liggen. Hoe komt dat?

Het zou kunnen zijn dat de raadsleden van de Dantumadielse coalitiepartijen denken dat zij gebonden zijn aan het coalitieakkoord en dat dat coalitieakkoord  niet veranderd kan worden. Met andere woorden dat ook dat een soort Wet van Meden en Perzen is. Maar is dat zo?

In het akkoord van de Dantumadielse coalitie staat weliswaar dat de coalitie streeft naar een ambtelijke fusie, maar er staat ook in dat de coalitie met een open blik kijkt naar de bestuurlijke toekomst. Het streven naar een ambtelijke fusie was destijds duidelijk een compromis. Het CDA was eigenlijk helemaal geen voorstander van een ambtelijke fusie, maar zag er een stapje in op een weg die tot een herindeling zou kunnen leiden. En dat wilde het CDA. Ook de FNP heeft er nooit een geheim van gemaakt absoluut geen voorstander te zijn van een ambtelijke fusie. De FNP wilde altijd zelfstandig blijven. En als dat niet kon, wilden ze nog liever herindelen dat alleen maar ambtelijk fuseren.

Ten tijde van de opstelling van het coalitieakkoord lag de bestuurlijke toekomst van Dantumadiel nog helemaal open. Inmiddels is dat niet meer het geval. De gemeenteraad heeft onlangs besloten niet mee te gaan in een herindeling met de DFK-gemeenten. Daardoor is een nieuwe situatie ontstaan waardoor ook de ambtelijke fusie in een ander licht is komen te staan. De ambtelijke fusie kan niet meer gezien worden als een opstapje voor een herindeling op korte termijn. Het kan niet anders of de ambtelijke fusie moet daarmee veel van zijn aantrekkelijkheid voor het CDA en de FNP verloren hebben. Immers, een ambtelijke fusie als doel op zich, dat hebben noch het CDA noch de FNP ooit gewild. En ze zullen er nog steeds moeite mee hebben.

Een coalitieakkoord is een afspraak tussen (in dit geval) drie partijen. Die afspraak is geldig totdat zij vervangen wordt door een nieuwe afspraak. Het staat de coalitiepartijen natuurlijk vrij om nieuwe afspraken te maken. Niemand die hen dat belet. Daar kunnen goede redenen voor zijn en naar onze mening zijn die er in dit geval ook. De bestuurlijke situatie in en rond Dantumadiel is inmiddels zo ingrijpend gewijzigd dat het niet anders kan of het coalitieakkoord zal op dat punt heroverwogen moeten worden.

Hoog tijd om taboe  ambtelijke fusie te doorbreken

SGP Dantumadiel is van mening dat er alle reden is om de ambtelijke fusieovereenkomst te heroverwegen op tenminste de volgende twee punten. Het eerste punt is dat er een duidelijk onderscheid moet worden gemaakt tussen beleidsvorming en beleidsuitvoering. De gemeente moet in ieder geval ten allen tijde het recht houden op eigen beleidsvormend personeel. Het tweede is dat er geen sprake mag zijn van gedwongen winkelnering. De gemeenten moet het recht behouden uitvoerende diensten elders in te kopen dan wel opnieuw zelf te gaan verlenen.

Dat neemt overigens allemaal niet weg dat SGP Dantumadiel geen enkel vertrouwen meer heeft in het welslagen van de ambtelijke fusie. Het voor zo’n fusie benodigde onderlinge vertrouwen is grotendeels afwezig. Dat heeft aan de ene kant te maken met het feit dat de ambtelijke fusie althans in Noordoost Fryslân met de beste wil van de wereld niet los gezien kan worden van een herindeling als volgende stap. Het heeft aan de andere kant ook te maken met het feit dat sprake is van bepaalde culturele verschillen, die misschien elders overbrugbaar zouden kunnen zijn, maar in Dantumadiel heel gevoelig liggen.

Al met al vindt SGP Dantumadiel het de hoogste tijd om het taboe op de ambtelijke fusie te doorbreken. Wijzig hem en als het nodig is, stop hem.